Huiselijk geweld onder Nederlanders is het gevolg van alcoholmisbruik,
huiselijk geweld onder moslims is het gevolg van de islam.
De
mythe van overal hetzelfde
Hirsi Ali en consorten geloven in een islam die in tijd en plaats onveranderlijk
is gebleven. Zij zien de islam als een monolithisch onveranderlijk blok, hecht,
consistent, en zonder variaties naar plaats en tijd.
De
islam is volgens hen altijd en overal gekoppeld aan armoede, geweld en achteruitgang;
vrouwvijandig en een voedingsbodem voor geweld en terrorisme en niet in staat
zichzelf te moderniseren. Het moge duidelijk zijn: dit is een versimpeling en
een karikatuur.
Voltaire
Sadik
Al-Azm, mensenrechtenactivist, criticaster van traditionele opvattingen in de
islamitische wereld en winnaar van de Erasmusprijs
2004, neemt stelling tegen deze zienswijze. In een artikel opgenomen in
de bundel Religie en Moderniteit
uit 2004 laat deze Voltaire van de Arabische wereld zien dat de moslimwereld
niet zo eenvormig is als Hirsi Ali en consorten ons willen laten geloven. Binnen
de Arabische wereld zijn in de gehele 20e eeuw levendige discussies geweest.
Discussies onder andere over hoe de Koran en het leven van Mohammed geïnterpreteerd
zouden moeten worden in het licht van maatschappelijke ontwikkelingen. Hij laat
ook zien dat het in de Arabische wereld niet alleen de islam is wat de klok
slaat. Het intellectuele en culturele leven is daar niet geconformeerd aan de
islam, niet onvoorwaardelijk religieus of spiritueel in een malaise. Binnen
de Arabische wereld is verandering mogelijk en die vindt ook daadwerkelijk plaats.
Moderniteit
De
Marokkaanse feministe, islamcriticus en ook winnaar van de Erasmusprijs 2004,
Fatima Mernissi, heeft
in diverse boeken en artikelen laten zien dat de islamitische wereld wel degelijk
in staat is zichzelf te vernieuwen. In haar boek 'Achter de sluier' beschrijft
zij het islamitisch Marokko van eind jaren zeventig van de vorige eeuw. De positie
van vrouwen is in die tijd fundamenteel veranderd. De traditionele Marokkaanse
vrouwvijandige familiestructuur met een scheiding tussen een mannendomein en
een vrouwendomein begon toen scheuren te vertonen. Let wel: in dezelfde periode
beleefde Nederland de tweede feministisch golf.
Traditie
De
Marokkaanse familiestructuur kan niet alleen gezien worden als een bron van
onderdrukking van de vrouw, zoals veel westerlingen doen. Mernissi interviewde
traditionele vrouwen die de scheiding tussen mannen en vrouwen ervoeren als
iets om trots op te zijn en als een teken van prestige, een privilege van een
vrouw met een rijke man. Dit is goed te vergelijken met de jaren vijftig van
de vorige eeuw in Nederland. Toen waren Nederlandse vrouwen ook trots dat ze
niet hoefden te werken. Zij hadden namelijk een man die voldoende geld verdiende
om het hele gezin te onderhouden.
Economie
Mernissi ziet de Marokkaanse samenleving in de jaren zeventig van de vorige eeuw veranderen door:
Door
deze veranderingen ontstonden openingen in de traditionele familiestructuur
en konden vrouwen zich meer en meer vrijheden veroorloven.
Onafhankelijkheidsbeweging
Het
fundament van deze vrijheden ligt in de strijd tegen de Franse overheersing
en voor een vrij Marokko. Deze strijd werd gestreden tussen 1920 en de onafhankelijkheid
in 1956. De islamitische vrijheidstrijders deden er alles aan om van de Fransen
af te komen, zelfs als dat een aantasting van de traditionele familiestructuur
betekende. Zij zagen vrouwenemancipatie, inclusief onderwijs en betaalde arbeid
voor vrouwen, als noodzakelijke stap om Marokko te bevrijden. Vrouwenemancipatie
en islam hoeven dus niet op gespannen voet te staan.
Sterke
vrouwen
In
de bundel 'Religie en moderniteit' schrijft Mernisse over de positie van vrouwen
in de islam ophet internet en de Arabische satellietzenders.
Enkele
beelden op de Arabische satellietzenders anno 2002:
Democratische revolutie
Deze veranderingen
zijn volgens Mernissi juist het gevolg van technologische ontwikkelingen zoals
internet en satellietzenders. Door de concurrentie tussen en explosieve groei
van Libanese, Saoedi-Arabische, Iraanse en Katarese zenders is een grote behoefte
aan journalisten en andere werknemers ontstaan. Vrouwen hebben deze kans gegrepen.
50.000 van de 80.000 werknemers bij de Arabische radio en televisie zijn vrouw.
Deze concurrentie en de opkomst van internet hebben ook tot gevolg gehad dat
machthebbers in het Midden-Oosten gedwongen zijn naar hun burgers te luisteren
en de dialoog aan te gaan. Autoritaire regimes en olielobby’s blijken daartoe
gedwongen te worden.
Arabische
vrouwen aan de top
De VPRO zond eind 2005 twee documentaires
uit van Bregtje van der Haak over de positie van vrouwen in de Marokko
en Saoedi-Arabië.
Het zijn twee islamitische landen maar de verschillen zijn immens.
“We hebben het westen niet nodig.”
In
Saoedi-Arabië hebben vrouwen geen stemrecht, kunnen zich alleen totaal gesluierd
in het openbare leven vertonen en mogen geen auto rijden. Zij kunnen alleen
onder begeleiding van een mannelijke voogd het land verlaten en de scheiding
tussen mannen en vrouwen is in het openbaar bijna totaal.
Toch
lijken er anno 2005 veranderingen in zicht. Het Saoedi-Arabische regime heeft
de deur op een kier gezet om vrouwen te laten participeren in de economie. Van
der Haak ontmoet een aantal carrièrevrouwen:
Ook
laat Van der Haak een lid van het koningshuis, een in zijn land zeer controversiële
prins, aan het woord die zich inzet voor gelijke kansen, gelijke beloning en
gelijke posities voor vrouwen. Hij stelt dat zijn geloof gekaapt is door een
klein groepje conservatieve mannen.
De fotografe en de universitair docent hebben de meeste moeite met het regime.
Toch kiezen ze ervoor om te blijven en te vechten voor meer openheid. De fotografe
zegt voor de camera wat de andere vrouwen lijken te denken: we hebben het westen
niet nodig, we doppen onze boontjes zelf wel.
“We zijn er nog lang niet.”
In de uitzending over Marokko laat Van der Haak een voorhoede van hoogopgeleide vrouwen aan het woord. Wat opvalt, is dat bijna al deze vrouwen geen hoofddoek dragen. Hun verhalen geven een duidelijk beeld hoe gevarieerd deze moslimvrouwen zijn opgevoed en in het leven staan.
Deze moslima's gebruiken de ruimte die in Marokko de afgelopen jaren is ontstaan om een carrière op te bouwen. Zij voelen zich gesteund door het Marokkaanse regime. Koning Mohammed VI heeft er voor gezorgd dat er een nieuwe familiewet is aangenomen die vrouwen veel meer rechten geeft. Ook in het strafrecht en arbeidsrecht is de gelijkheid van mannen en vrouwen doorgevoerd. Het blijft niet bij de verandering van wetgeving. Postbus 51-achtige spotjes op de televisie moeten de Marokkanen bewegen zich tegen ongelijke behandeling van vrouwen te keren.
De vrouwen vinden dat ze er nog lang niet zijn. Marokkaanse mannen blijven moeite hebben met de vrijgevochten moslima’s. Vrouwen worden nu misschien wettelijk minder belemmerd maar een samenleving kent andere manieren om individuen die afwijken van de traditionele waarden, te bestraffen.De eindredactrice maakt een mooie vergelijking. Zij ziet overeenkomsten tussen de strijd die vrouwen (en mannen) in het westen hebben moeten voeren in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, en de strijd die Marokkaanse vrouwen (en mannen) op dit moment, begin 21e eeuw, voeren.
De verschillen tussen de islam en het westen blijken dus niet zo groot. En moslims in een islamitisch land zijn goed in staat zonder hulp van het westen het heft in eigen hand te nemen en hun samenleving zelf te moderniseren.
© Chris van der Kroon